2008-ci il fevralın 17-də Kosovo, əsasən etnik albanların məskunlaşdığı Serbiya ərazisində öz müstəqilliyini elan etdi və qısa müddətdən sonra qərb ölkələrinin əksəriyyəti tərəfindən tanındı. BMT-nin üzvü olan 100-dən artıq dövlət artıq Kosovonun müstəqilliyini tanımışdır. Kosovonun tanınması rəsmilərinin bu halın onların qurumlarının tanınması üçün presedent (nümunə) ola biləcəyi ümidini ifadə edən digər tanınmamış dövlətlər üçün motivasiya idi.[1] Ermənistan rəsmiləri də Kosovonun tanınmasını alqışıladılar və bu faktın qondarma “Dağlıq Qarabağ Respublikası”nın tanınmasına təkan verəcəyini bildirdilər.[2]

Presedent hüquqi və siyasi baxımdan müxtəlif anlamları daşıyır. Borgenin fikrincə,

politoloqlar bundan adətən keçmiş bir hadisəyə istinad etmək, siyasi cəhətdən əsaslandırmaq üçün və ya diplomatik dialoqda istifadə edirlər, hüquqçular üçün bu sözün daha ciddi bir anlamı var və onlar keçmiş bir hadisə indiki halda tətbiq edilməli olan qanunun üstünlüyünü bildirən zaman istifadə edirlər. Texniki məsələ kimi, daxili qanunun əksinə beynəlxalq hüquqda presedent məcburi deyil.[3]

Qeyd etmək lazımdır ki, Kosovonun müstəqilliyini tanıyan dövlətlərin heç biri ərazinin öz müstəqilliyini qanuni hüququ kimi əldə etdiyini tələb etməyib.[4] Həqiqətdə, Beynəlxalq hüquq yalnız müstəmləkə altında olan xalqların tam müstəqilliyi ilə nəticələnən xarici ölçülər mənasında öz müqəddəratını təyinetməsinə haqq qazandırır. Aydındır ki, Kosovalılar müstəmləkə altında olan xalq deyildi, amma Serbiyanın nəzarətində olan ərazidə yaşayırdılar və bu dövlətın rəhbərləri tərəfindən etnik təmizləməyə məruz qalmışdılar.[5] Kosovodakı vəziyyət zorakılıq hesab edildiyindən BMT-nin 1244 saylı Qətnaməsi ilə Kosovo məsələsi beynəlmiləşdirilmiş və beynəlxalq rəhbərlik altına gətirilmişdir.[6] Sonralar beynəlxalq administrasiya Kosovalıların Serbiyanın nəzarəti altında birgə yaşamasının mümkün olmadığını vurğulayaraq onun müstəqilliyini tanımış, lakin, bu halın digər hallar üçün presedent olmadığını bildirmişdir.[7]

Burada “insan üçün çox ağır vəziyyət” və “beynəlxalq təhlükəsizliyə və sülhə təhlükə” olduğuna görə Kosovonun müstəqilliyinə hüquqi baxımdan bəraət verildi.[8] Bundan başqa, Kosovo Serbiyanın nəzarətindən çıxarılaraq beynəlxalq idarətməyə tabe edildiyindən, vəziyyət metropoliyanın icazəsi olmadan ərazinin müstəqilliyini tanımağa imkan verdi.[9]

Yuxarıda sadalanan aspekt və faktlara əsaslanaraq Kosovo Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üçün presedent hesab edilə bilməz. İlk növbədə qeyd olunmalıdır ki, Kosovo dövlətdaxili münaqişədir, halbuki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Ermənistanın Azərbaycana ərazi iddiaları ilə alovlanıb. Bundan əlavə, müharibə zamanı Azərbaycan deyil, Ermənistan azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə aparıb. Xocalı qətliamı buna bariz nümunədir və Ermənistanın o dövrki siyasi və hərbi rəhbərliyinin ifadələrində də öz əksini tapır.

İkincisi, Kosovo Yuqoslaviyanın ərazi bütövlüyünü təsdiq edən, eyni zamanda ərazinin yekun statusu ilə bağlı qərarı da ehtiva edən BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1244 saylı qətnaməsinə uyğun olaraq, BMT və NATO-nun rəhbərlik etdiyi KFOR (Kosovo Qüvvələri) beynəlxalq qüvvələrinin iştirakı ilə beynəlxalq idarəçilik altında idi.[10] Lakin Dağlıq Qarabağ heç vaxt beynəlxalq idarəçilik altında olmayıb və müharibə zamanı beynəlxalq ictimaiyyət münaqişənin həllinə qarışmayıb. BMT Təhlükəsizlik Şurasının Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı 4 qətnaməsi var. Lakin bu qətnamələr regionun yekun statusu haqqında qərar deyil, qoşunların Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən çıxarılması barədədir.

Üçüncüsü, qondarma “Dağlıq Qarabağ Respublikası” Ermənistan da daxil olmaqla hər hansı müstəqil dövlət tərəfindən tanınmamışdı. Kosovonun müstəqilliyini tanıyan dövlətlər qətiyyətlə bildirmişdilər ki, bu unikal bir haldır və presedent ola bilməz. Beləliklə, Dağlıq Qarabağın bu dövlətlər tərəfindən tanınması üçün heç bir perspektiv yox idi. Beynəlxalq ictimaiyyət Kosovo məsələsini nadir, istisna bir hal kimi qəbul etmişdir və bu səbəbdən o Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üçün nə hüquqi, nə də siyasi presedent ola bilməzdi.

[1] Borgen, “Is Kosovo a precedent?”.

[2] Antidze, Margarita, & Mkrtchyan, Hasmik, “Kosovo “will boost Karabakh recognition drive”, Reuters, 16 February 2008; (http://www.reuters.com/article/2008/02/17/us-kosovo-serbia-armenia-idUSL166671420080217). Accessed on December 5, 2022.

[3] Borgen, “Is Kosovo a precedent?”.

[4] Borgen, “Is Kosovo a precedent?”.

[5] Cooley, Alexander, “Kosovo’s Precedents The Politics of Sovereign Emergence and its Alternatives”, PONARS Eurasia Policy Memo, No. 7, 2008, pp. 2-3.

[6] United Nation Security Council, “Resolution 1244”, s/RES/1244, 1999.

[7] “US says Kosovo no precedent for Nagorno-Karabakh”, Reuters, 5 March 2008; (http://www.reuters. com/article/2008/03/05/idUSN05631761). Accessed on January 4, 2014.

[8] Borgen, “Is Kosovo a precedent?”.

[9] Zeynalov, Mahir, “Nagorno-Karabakh and Kosovo: Politically Precedent, Legally Different”, Caucasian Edition: Journal of Conflict Transformation, September 15, 2010.

[10] a.k.ə. “Resolution 1244”.