Bəzi analitiklər aşağıdakı əsas cəhətlərə görə güya Moskva Bəyannaməsinin ermənilərin qələbəsi hesab edilə biləcəyini bildiriblər. Əvvəla, Moskva bəyannaməsini imzalamaqla tərəflər qəbul edilmiş beynəlxalq normalar və prinsiplər, bu günə qədər qəbul olunmuş qərar və sənədlər əsasında münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün ümumi razılığa gəlmişlər. Eyni zamanda, bu bəyannamə vasitəsilə onlar regionda təhlükəsizliyi və sabitliyi təmin etməyə söz verirdilər. Analitiklərə görə, bu bəyannamə ilə Dağlıq Qarabağ probleminin həllində ATƏT-in Minsk qrupunun uğursuzluqları ilə əlaqədar münaqişənin həlli kimi dəfələrlə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev tərəfindən bildirilmiş müharibə variantı öz qanuniliyini itirirdi. Bundan başqa, prezidentlər münaqişənin həllində Madrid prinsiplərinə əsaslanaraq Minsk qrupunun nəzarəti altında danışıqlar prosesinin davam etdirilməsi barədə razılığa gəlmişdilər, bu da öz növbəsində, Azərbaycanın siyasi və strateji müttəfiqi olan Türkiyənin münaqişənin həlli üçün alternativ sülh təklifini təqdim etməkdə vasitəçilik səyini ləğv edirdi.[1]

Bundan başqa, bu bəyannamə vasitəsilə prezidentlər münaqişənin sülh yolu ilə həll edilməsinin qanunla məsuliyyət tələb edən beynəlxalq zəmanətlərin müşayiəti ilə həyata keçirilməli olduğunu bildirirlər. Ermənistan Madrid Prinsiplərinə əsasən işğal olunmuş yeddi rayondan öz hərbi qüvvələrini çıxararsa, Azərbaycanın referendum yolu ilə Dağlıq Qarabağın yekun statusunun müəyyən edilməsini əngəlləyəcəyindən narahat idi. Buna görə də, Ermənistan yekun statusun məlum olmasından əvvəl öz qüvvələrini geri çəkməkdən imtina edirdi. Bununla Ermənistan ümid edirdi ki, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağın hüdudlarından kənarda yerləşən digər işğal edilmiş  rayonlarından öz hərbi qüvvələrini geri çəkərsə, Azərbaycan bu bəyannamə ilə “qanunla məsuliyyət tələb edən beynəlxalq zəmanətlər” prinsipinə əməl edəcəkdir.[2]

Ümumiyyətlə, çox ehtimal ki, 2008-ci il tarixli Rusiya-Gürcüstan münaqişəsinə görə Azərbaycanın milli maraqları üçün əlverişsiz müddəalarla razılaşmalı olduğu qeyd edilir. Robert Śmigielskinin sözlərinə görə, “ölkə dövlətlərin ərazi bütövlüyü ilə əlaqədar istinad sənədini əlavə edə bilməmiş, silahlı qüvvələrdən istifadə etməkdən imtina etmiş və referendum yolu ilə Qarabağın tamamilə itirilməsinə razılaşmışdır”.[3]

Lakin Azərbaycan elan etmişdir ki, Moskva Bəyannaməsi ona münaqişəni öz ərazi bütövlüyü əsasında həll etmə şansı verir. Bakının fikrincə, bu illər ərzində beynəlxalq təşkilat və ya regional təşkilatlar tərəfindən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımayan heç bir sənəd yoxdur. Belə ki, münaqişənin başlanmasından bəri ATƏT, BMT, Avropa Şurası, İKT və digər təşkilatlar tərəfindən qəbul edilmiş bütün sənədlər münaqişəni Azərbaycanın ərazi bütövlüyü əsasında həll etmək lazım olduğunu vurğulamışdır.

Buna görə də, münaqişəni beynəlxalq hüquq norma və prinsiplərinə, qərar və bəyannamələrə əsasən həll etmək üçün Moskva Bəyannaməsində qeyd edilən müddəalar Azərbaycan üçün bir imtiyazdır. Bundan başqa, Bəyannamə sözdə Dağlıq Qarabağ Respublikasının münaqişənin və eyni zamanda Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanmış Moskva Bəyannaməsinin danışıqlar prosesinin mövzusu olmadığını təsdiq etmişdir. Bu beynəlxalq səviyyədə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin Qarabağ erməniləri ilə Azərbaycan arasında olan ölkə daxili münaqişə olmadığını və əksinə, Cənubi Qafqazın iki qonşu ölkəsi Azərbaycan və Ermənistan arasında ölkələrarası bir münaqişə olduğunu, Ermənistanın Azərbaycanın 20% torpaqlarını işğal etdiyini və minlərlə Azərbaycanlını tarixi ata-baba yurdlarından didərgin saldığını göstərməkdir. Bəyannamənin birinci maddəsində həmçinin göstərilir ki, münaqişənin siyasi yolla həlli “Azərbaycan və Ermənistan arasında birbaşa dialoqların davamı” kimi həyata keçiriləcəkdir. Bu baxımdan, Ermənistanın keçmiş prezidenti Levon Ter-Petrosyan bildirmişdir ki, bu Bəyannamə ilə “Dağlıq Qarabağ həmişəlik olaraq münaqişə tərəfi olmaq şansını itirmişdir”.[4] Müvafiq olaraq, Moskva Bəyannaməsini imzaladıqdan dərhal sonra, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Bəyannamənin münaqişənin həlli üçün müharibə variantını istisna etmədiyini bildirmişdi. O, qeyd etmişdi ki, “sənəddə Azərbaycanın münaqişəni hərbi yolla həll etməsini qadağan edən heç bir müddəa yoxdur”.[5]

Nəticədə, Bəyannamə münaqişə tərəflərindən daha çox Rusiyanın maraqlarına xidmət edirdi. Qeyd edilməlidir ki, 1994-cü ilin mayında atəşkəs sazişindən sonra, bu, Azərbaycan və Ermənistan Respublikalarının prezidentləri arasında imzalanmış ilk sənəddir ki, Minsk Qrupunun həmsədr ölkələrinin iştirakı olmadan Rusiyanın təktərəfli təşəbbüsü ilə başlanmışdı və Rusiya yenidən “sülh prosesini” öz təsir dairəsində həll etməyə çalışırdı.[6] Bu həmçinin Rusiyanın Cənubi Qafqazda münaqişəni həll etməkdə maraqlı olduğunu dünyaya göstərmək məqsədilə Moskva üçün yaxşı piar və mediada uğur idi. Bununla yanaşı, Rusiya 2008-ci ilin avqustunda Rusiya və Gürcüstan arasında beş gün davam edən müharibə nəticəsində xələl gəlmiş nüfuzunu regionda sülhün təminatçısı kimi Qərb ölkələrinin gözündə bərpa etmək istəyirdi.[7]

[1] Fuller, Liz, “‘Moscow Declaration’ A Victory for Armenia”, Radio Free Europe/Radio Liberty, 3 November 2008; (http://www.rferl.org/content/Moscow_Declaration_A_Victory_For_Armenia/1337592.html). Accessed on December 3, 2022.

[2] a.k.ə. Fuller, Liz (2008).

[3] Śmigielski, Robert, “Prospects for Nagorno-Karabakh Settlement Following the Russia–Georgia Conflict”, The Polish Institute of International Affairs BULLETIN, No. 10 (10), 16 February 2009, p. 20.

[4] Ismailzade, Fariz, “Moscow Declaration on Nagorno-Karabakh: A View from Baku”, Turkish Policy Quarterly, Vol. 7, No. 3, Fall 2008, pp. 70-71.

[5] a.k.ə. Ismailzade, Fariz (2008), p. 73.

[6] Abbasov, Shahin, “Azerbaijan: Reaction in Baku Muted to Moscow Declaration on NagornoKarabakh”, EURASIANET.org, 2 November 2008; (http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav110308.shtml). Accessed on December 3, 2022.

[7] a.k.ə. Ismailzade, Fariz (2008), pp. 69-70.