ATƏT-in Minsk qrupunun, xüsusilə Rusiya, ABŞ və Fransa kimi həmsədr ölkələrin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üzrə sülh vasitəçiliklərinin uğursuz nəticələri münaqişə tərəflərini və elm adamlarını bu barədə müzakirələr aparmağa sövq etmişdir. Minsk Qrupu həmsədrlərinin rolundan danışarkən, aydın olur ki, ATƏT-in “Troyka” sisteminin məqsədi davam edən danışıqlar prosesləri üçün zəmin yaratmaq və münaqişənin sülh yolu ilə həllinə nail olmaq deyil, regionda öz milli maraqlarını qorumaq məqsədilə bu stabilliyi saxlamaqdır.
Danışıqlar prosesində iştirak etməklə Rusiya əsas regional oyunçulardan biri kimi öz hegemonluğunu gücləndirmək və özünün “yaxın xaric”ində (near abroad) milli maraqlarını qorumaq üçün regional məsələlərdə fəal rol oynamaq istəyirdi.[1] Bu, Minsk Qrupu tərəfindən vasitəçilik prosesinə cəlb olunarkən Rusiyanın regionda heç bir beynəlxalq təşkilatın onun maraqlarını sarsıtmağa imkan verməməsi ilə özünü ilk dövrdə aydın şəkildə göstərdi. Birtərəfli vasitəçilik cəhdləri və Rusiyanın iştirakı ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında atəşkəs sazişinin imzalanması Rusiyanın bu məqsədini göstərmək üçün aydın nümunədir.[2] Digər tərəfdən, ABŞ-ın regiondakı əsas maraqları öz siyasi və iqtisadi təsirini genişləndirmək və neft istehsalı və nəqliyyatı marşrutlarını diversifikasiya etmək ümidi ilə bağlı idi.[3] 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən sonra ABŞ bu regionu Yaxın Şərqdə öz mövqeyi üçün mühüm geo-siyasi sahə kimi görürdü. Buna görə də, regionda öz hərbi varlığını gücləndirməyə və regionun yeni müstəqil dövlətlər ilə hərbi əməkdaşlıq qurmağa başladı.[4] Fransa isə öz növbəsində “regionun əsas iqtisadi problemlərini həll etmək üçün Avropanın vasitəçiliyinə ehtiyac olduğu” üçün Avropa İttifaqının maraqlarını dəstəkləyirdi.[5]
Eyni zamanda, bu ölkələrdə böyük erməni diasporaları mövcuddur. Böyük erməni diasporasına malik olmaqla yanaşı, bu ölkələr Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistanın mövqeyini dəstəkləyən ölkələrdən idilər. Ermənistanın əsas siyasi və hərbi müttəfiqi olan Rusiya Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistanın əsas tərəfdarı olmaqla yanaşı, Azərbaycan torpaqlarının işğalında birbaşa iştirak etmiş və Xocalıda yerli azərbaycanlıları qətlə yetirmişdir. Onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Ermənistan Sovet İttifaqının tənəzzülündən sonra regionda öz siyasi və hərbi maraqlarını qorumaq üçün Rusiyanın təşəbbüsü ilə təsis edilmiş hökumətlərarası hərbi ittifaq olan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) üzvüdür. Bununla yanaşı, Rusiyanın Azərbaycan sərhədi yaxınlığında yerləşən Ermənistanın Gümrü şəhərində hərbi bazası vardır.[6]
Digər tərəfdən, Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı ABŞ Ermənistanı dəstəkləyərək Azərbaycanı “təcavüzkar” ölkə kimi tanımışdır. Ermənistan lobbisinin köməyi ilə ABŞ Konqresi ABŞ-ın “Azadlığa Dəstək Aktı” altında Azərbaycana hökumət yardımı göstərməsini məhdudlaşdıran 907-ci Düzəlişi qəbul etmişdir. ABŞ Konqresinin bu ədalətsiz qərarı ABŞ Prezidenti Corc V.Buş tərəfindən Azərbaycan və ABŞ arasında hərbi əməkdaşlığa görə ləğv edilənə kimi, yəni 2001-ci ilə kimi davam etmişdir. Bununla belə, bu o demək deyildir ki, ABŞ Konqresi “Azadlığa Dəstək Aktı”nın 907-ci düzəlişi üzrə siyasətini yenidən bərpa edə bilməz. Fransaya gəldikdə isə, qondarma “erməni soyqırımı”nın tanınmasında Ermənistanın apardığı “müqəddəs müharibənin” ən yaxşı tərəfdarı kimi özünü təqdim etmişdir.
Bütün bu faktlara əsasən, Azərbaycan Ermənistan diasporunun mövcud olduğu və ermənilərin güclü təsirə malik olduğu Rusiya, Fransa və ABŞ ölkələrinin həmsədrlik etdiyi Minsk qrupunun tərəfsizliyi haqqında məsələ qaldırmışdır.[7] Buna görə də, Bakı Minsk qrupu ölkələrini Ermənistanın tərəfdaşı kimi görür. Bu baxımdan, Azərbaycan Minsk qrupundan həmsədr ölkələri münaqişənin həllində tərəfdaşlığın qarşısını almağa, vasitəçiliyin əsas prinsiplərindən biri olan vasitəçi ölkələrin qərəzsizliyini təmin etməyə və ya münaqişə ölkələrinin maraqlarını bərabər şəkildə qorumağa çağırır.
[1] Cornell, Svante E., Small Nations and Great Powers: Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus (RoutledgeCurzon, 2001), p. 99.
[2] a.k.ə. Cornell, Svante E. (2001), p. 99.
[3] a.k.ə. Jacoby, Volker (2005), p. 31.
[4] Laruelle, Marlene & Peyrouse, Sebastien, “The Militarization of the Caspian Sea: “Great Games” and “Small Games” Over the Caspian Fleets”, China and Eurasia Forum Quarterly, Vol. 7, No. 2, p. 29.
[5] a.k.ə. Nuriyev, Elkhan (2011).
[6] Kucera, Joshua, “Russia Announces Upgrades To CSTO Military Presence In Armenia”,
EURASIANET.org, 4 July 2013; (http://www.eurasianet.org/node/67216). Accessed on October 14, 2013.
[7] Ismailzade, Fariz, “Azerbaijan’s Relations with Minsk Group Hit New Low”, Eurasia Daily Monitor, Vol. 5, Issue 57, 2008. Retrieved from; (http://archive.is/ya0k). Accessed on October 14, 2013.
